دانشگاه ادیان و مذاهب
دانشكده مذاهب
رشته تصوف و عرفان
موضوع
انسان شناسی عرفانی امام خمینی6 و علامه طباطبایی6
(تحلیل و مقایسه)
استاد راهنما
آیت الله دکتر احمد احمدی
استاد مشاور اول
آیت الله دکتر احمد عابدی
استاد مشاور دوم
حجۀ الاسلام دکتررضا الهی منش
بهار 1394
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب
فصل اول 2
کلیات و مفاهیم 2
گفتار اول: کلیات 4
الف) تبیین مساله 4
ب) اهمیت، فایده و ضرورت بحث 5
ج) پیشینه تحقیق 8
د) اهداف پژوهش 9
ه)سوالات تحقیق 9
سئوال اصلی: 9
سئوالات فرعی: 10
و) فرضیه های تحقیق 10
فرضیه اصلی 10
فرضیه های فرعی.. 10
ز) روش تحقیق 11
ح) پیش فرض های تحقیق 11
گفتار دوم: مفاهیم 12
1.انسان در عرفان. 12
- انسان در قرآن. 16
- واژه عرفان. 20
1ـ 3ـ 1. منبع، موضوع و مسائل عرفان. 22
مبانی انسان شناسی عرفانی 24
فصل دوم 34
امام 6و انسانشناسی عرفانی 34
مقدمه 36
گفتار اول 37
حقیقت و ماهیت انسان 37
2-1-1. امام و شناخت انسان در عرفان. 37
2-1-2. ناتوانی در شناخت انسان. 39
2-1-3. انسان حیوان بالفعل و انسان بالقوه 42
گفتار دوم 46
جایگاه انسان. 46
2-2-1. حضرات خمس( مراتب هستی) در اندیشه امام خمینی.. 47
2-2-2. مرتبه ملکی و ملکوتی انسان. 51
2-2-3. بقا و نفاد انسان. 52
2-2-4. انسان آیت عظمای الهی.. 54
2-2-5 . هبوط آدم به عالم. 56
2-2-6 . ارتباط انسان با عوالم هستی.. 59
2-2-7 . نسبت کتاب تکوین و تدوین.. 62
گفتارسوم 65
ساحت های وجودی انسان. 65
2-3-1. اطوار نفس…. 65
2-3-2. قابلیت وجودی انسان. 68
2-3-3. ابعاد وجودی انسان. 70
گفتار چهارم 72
وحدت نفس وتعدد قوای انسان. 72
2-4-1. سیالیت و صیرورت انسان. 72
2-4-2. معیار ارزش انسان. 74
2-4-3.صیرورت و صعوبت معرفت انسان. 75
گفتار پنجم 77
کمال انسان. 77
2-5-1. مقدور بودن کمال انسان. 77
2-5-2. طریق نیل به کمال. 82
2-5-3. صعود و سقوط انسان. 84
2-5-4. مناطات صعود و سقوط.. 86
2-5-5. مراتب کمال انسان. 89
2-5-6. کمال حقیقی انسان. 100
گفتار ششم: انسان کامل 104
2-6-1.انسان کامل، مقامات و اوصاف.. 104
2-6-2. نَفَس رحمانی و انسان کامل.. 112
2-6-3. معراج های سه گانه و فتوحات ثلاثه. 114
2-6-4. کمال استجلا در آینه انسان کامل.. 116
2-6-5. ابنای آدم وامکان راهیابی به باطن عالم. 118
2-6-6. مراتب ولایت در انسان کامل.. 122
2-6-7. مقامات انسان کامل.. 126
2-6-8. جامعیت انسان. 130
2-6-9. ضرورت وجود انسان کامل.. 131
جمع بندی 133
فصل سوم 138
علامه و انسانشناسی عرفانی 138
مقدمه 140
گفتار اول: حقیقت و ماهیت انسان 141
3-1-1. علامه و حقیقت انسان در عرفان. 141
3-1-2.درک یا عجز شناخت انسان (معرفۀ النفس) 143
3-1-3. علمالنفس و معرفةالنفس…. 145
گفتار دوم: جایگاه انسان 146
1ـ2ـ3 انسان آیت عظمای الهی.. 146
2ـ2ـ3. رابطه انسان با عوالم هستی.. 148
3ـ2ـ3. هماهنگی کتاب تکوین و تدوین.. 150
غفلت از یک واقعیت… 153
4ـ2ـ3. جایگاه نفس در سلوک.. 155
5ـ2ـ3. جایگاه انسان در نظام هستی.. 157
6ـ2ـ3. امتیاز انسان از فرشتگان. 159
گفتار سوم: ساحت های وجودی انسان 163
3-3-1. شئون وجودی انسان. 163
3-3-2. تعالیم الهی و توجه به ساحات باطنی.. 165
گفتار چهارم: اغراض در افعال الهی 168
3-4-1. هدف داری نظام هستی.. 168
3-4-2. انسان و هدف خلقت… 169
3-4-3. صعوبت فهم در غایت هستی.. 173
3-4-4. سیر تکاملی انسان. 174
گفتار پنجم: کمال انسان 177
3-5-1. حقیقت کمال. 177
3-5-2. سیر تکاملی و کمال حقیقی انسان. 181
3-5-3. انسان و امکان نیل به کمال. 183
3-5-4. اصناف سه گانه در نیل به کمالات عالیه. 185
3-5-5. قرآن و کمال مظهریت انسان. 189
3-5-6. مراحل سلوک انسان. 190
3-5-7. انسان و شرط اصلی وصول به کمال. 195
3-5-8. تعالیم اسلام و تعالی انسان. 196
3-5-9. انسان متعالی و دوام فیوضات الهی.. 199
3-5-10. نقش توحید در کمال انسان. 201
3-5-11. صعود و سقوط انسان. 204
3-5-12. علامه و طی مراتب کمالات عالیه. 206
گفتار ششم: انسان کامل 209
3-6-1. طریقه سلوک برای نیل به کمال. 209
3-6-2. ابنای آدم و امکان دستیابی به باطن عالم. 214
3-6-3. استدلال منکرین و پاسخ علامه. 217
3-6-4. جامعیت انسان. 219
3-6-5. تجلی انسانیت در پرتوولایت… 222
3-6-6. ولایت وملاک انسانیت… 225
3-6-7. مراتب ولایت… 228
3-6-8. شبهه ولایت تصرف و پاسخ آن. 233
3-6-9. رام بودن عالم برای ابنای آدم. 237
3-6-10. ادعیه ائمه g مستندات اندیشه عرفانی علامه. 239
3-6-11. کمال استجلا در آینه انسان کامل.. 241
3-6-12. ضرورت وجود انسان کامل.. 243
جمع بندی 245
فصل چهارم 248
مقایسه و تحلیل نظرامام6 و علامه6 248
مقدمه 250
4-1. وجوه اشتراک 250
4-1-1. جایگاه انسان. 250
4-1-2. ساحت وجودی انسان. 252
4-1-3. ارتباط انسان با عوالم هستی.. 253
4-1-4. غایت خلقت انسان. 255
4-1-5. صیرورت انسان. 256
تنبیه 259
4-1-6. کمال حقیقی واوصاف انسان کامل.. 261
4-1-7. جامعیت انسان. 263
4-1-8. ولایت… 267
4-2. وجوه افتراق.. 271
4-2-1. شناخت انسان و معرفت نفس…. 271
4-2-2. انسان کامل.. 275
4-2-3. فتوحات سه گانه. 277
4-2-4. هستی و هبوط.. 279
4-2-5. جلا و استجلا.. 282
بررسی علل افتراق 284
نوآوری 288
نتیجه 289
فهرست منابع 294
Abstract 308
چکیده
پژوهش حاضر در مقام تبیین و پاسخگویی به وجوه افتراق و اشتراک انسانشناسی عرفانی امام و علامه است. این دو عارف ربانی در مباحثی از قبیل جایگاه و ساحت وجودی انسان، نسبت او با عوالم هستی، غایت خلقت و صیرورت انسان وحدت نظر دارند و معتقدند که کمال حقیقی انسان در انقطاع الی الله و نیل به مقام ولایت است و انسان کامل واسطهی فیض الهی، مظهر جمیع اسما و صفات خدا، صراط مستقیم الهی، کون جامع، نقطهی سرّ توحید، آگاه از احکام قیامت، واصل به حق، جامع رحمت للعالمین، دارای اخلاق فاضله و معرفت شهودی است. ضمن قرابت اندیشهی امام و علامه، تمایزاتی نیز مشاهده میشود. نخست این که شناخت انسان و معرفت نفس از نگاه امام، امری محال است اما از نگاه علامه، استحاله مزبور به ادراک عقلی است نه معرفت شهودی. دوم این که تعبیرانسان کامل، مورد قبول امام است وآن را کراراً در آثارش مورد استفاده قرار میدهد ولیکن علامه با توجه به پذیرش اصل موضوع از این تعبیر به دلیل عدم ذکر آن در متون دینی در هیچ یک از آثارش استفاده نکرده است، البته علامه در غالب موارد از عنوان ولایت استفاده میکند و در باب انسان کامل نیز بیشتر از تعبیر ولایت بهره می گیرد. تمایز دیگر در فتوحات ثلاثه است که امام نیل به جایگاه حقیقی انسان را سپری ساختن مراحل سهگانهی فتح میداند که از تعابیر معروف عرفا در مسیر سلوک است اما علامه بدون هیچ اشارهای به این تعابیر، حقیقت جایگاه انسان را تقرب به ساحت قدس ربوبی میداند. تفاوت دیگر در هستی و هبوط است که امام تفسیر عرفانی از هبوط ارائه میدهد ولی علامه به تفسیر ظاهری اکتفا میکند. موضوع جلا و استجلا، آخرین موضوع مورد اختلاف دو دیدگاه است که امام از آن بهره میگیرد ولی علامه از این تعبیر استفاده نمیکند. البته همهی این تعارض دو دیدگاه با تامل قابل جمع است.
کلید واژه
انسان، عرفان، امام خمینی6، علامه طباطبایی6، جلا و استجلا، ساحات وجودی.
مقدمه
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمیعاً فَیُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.»[1] ای اهل ایمان، خود حقیقی و مقام و جایگاه انسانی خود را دریابید و نیک بدانید که به زودی با ملکات اعمال نزد پروردگارید، چرا که شما انسان ها خلیفه خدایید. ِ« إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلیفَةً.»[2] و تعلیم یافتگان به اسمای الهیید. « وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها»[3] شما ابنای بشر صاحب تجلیل و تکریم پروردگارید. « وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنی آدَم»[4] از شخصیت و عزت نفس خویش و اهلتان در افتادن به آتش عذاب الهی حراست کنید و در صورت عدم مراقبت، اهل نارید. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلیكُمْ ناراً»[5] من شما را برای معرفت و عبادت آفریدم پس این را هم بدانید.« وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون»[6] از میان همه مخلوقات فقط شما در ارض و سماء امین خدایید. « إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولا»[7] خودِ خودتان را بشناسید که گوهر گرانبهائید. «افضل الحكمة معرفة الانسان نفسه و وقوفه عند قدره»[8] و بدانید که شما در صورت انسانی، بزرگترین دلیل و راهنما و حجت خدایید.«اعلم ان الصورة الانسانیة هی اكبر حجج اللَّه على خلقه»[9] انسان، اسم اعظم حق و جامع جمیع حضرات خمس، مصور به صورت الهی و مصداق نَفَس رحمانی است، مغز عالم وجود، نزد فرشتگان مسجود، کتاب جامع غیب و شهود و با براق قربِ نوافل به پیشگاه پروردگار محبوب است. « مَا یَتَقَرَّبُ إلَىَّ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِى، بِشَىءٍ أحَبَّ إلَىَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَیْهِ. وَ إنَّهُ لَیَتَقَرَّبُ إلَىَّ بِالنَّوافِلِ حَتَّى احِبُّهُ؛ فَإذَا أحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِى یَسْمَعُ بِهِ، وَ بَصَرَهُ الَّذِى یَبْصُرُ بِهِ، وَ لِسانَهُ الَّذى یَنطِقُ بِهِ، وَ یَدَهُ الَّتى یَبْطِشُ بِهَا، إن دَعانى أجَبْتُهُ، وَ إنْ سَأَلْنى أعطَیْتُهُ.»[10]
تو مغز عالمــــی زآن در میـــــانی بدان خــــــــــود را که تو جان جهانی
جهان عقل است و جان سرمایه تـــو زمین و آسمــــــــــان پیرایــــهی تو[11]
انسان در عرف عرفان جلیس خدای سبحان، انیس فرشتگان، روح جهان و جان عالم امکان، مجموعه صورت جهانیان، غایت نزول قرآن است، و این سخن نغز از سخن گوی عرفان است که: «در متن دین اسلام یعنی قرآن دو چیز نمایان است که آن خدا و انسان است، چه این که تمام معارف آن یا در باب اسمای حسنای خدای سبحان است و یا مربوط به مراتب انسان است و چون انسان مظهر اسم جلال و جمال است، لذا در تمام قرآن یک واژه نمایان است و آن کلمه انسان است، قرآن نیز صورت کتبی و عالم، صورت تکوین انسان است.»[12] پس او در اول و آخر و ظاهر و باطن به مثال خدای سبحان است. « هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ »[13] البته این نه به معنای الهیات تشبیهی و تنزیهی بل اثبات الوهیت حق بدون تشبیه است. چون گوهر وجود آدمی دارای چنین ارزشی است لذا عارفان و عالمان سترگی در این وادی گام نهاده تا نخست حقیقت نفس خویش را بشناسند و انسان به معنای واقعی را معرفی نمایند.
عارفان با استمداد از آیات قرآن کریم و بیانات نورانی معصومینb حقایقی را در باره انسان تبیین نموده اند که این تحقیق به دنبال روشن ساختن گوشه ای از این حقیقت در اندیشه دو عارف ربانی، امام خمینی6 و علامه طباطبایی6 است. امید به این که نگارنده با بضاعت مزجاۀ در تحلیل بیانات مصاب باشد.
تعداد صفحه : 301
قیمت : 14700تومان-قیمت ها در سایت اصلی تغییر داده شده و قیمتی که در سبد خرید مشاهده می کنید صحیح است.